به چه کسانی اولیای دم میگویند

مرگ، واقعه‌ای تلخ و ناگزیر است که در هر جامعه‌ای رخ می‌دهد. اما در پی این اتفاق غم‌انگیز، رنج و دردِ بازماندگان، گاه با پیچیدگی‌های حقوقی و چالش‌های عاطفی درهم می‌آمیزد. یکی از این پیچیدگی‌ها، موضوع "اولیای دم" و حق قصاص یا دریافت دیه است. در این مقاله، به بررسی این موضوع می‌پردازیم که اولیاء دم چه کسانی هستند، چه نقشی در پی مرگِ عزیزانشان دارند و حقوق و تکالیف ایشان در قبالِ قاتل چیست. همچنین، به مراحل قانونی و فقهی مربوط به قصاص و دیه خواهیم پرداخت و چالش‌ها و معضلات این موضوع را بررسی خواهیم کرد.

برای مشاوره رایگان در مورد دیه و اولیای دم میتوانید با بهترین وکیل ارومیه صحبت کنید. کافیست با یکی از وکلای سایت وکیل ارومیه تماس بگیرید.

به چه کسانی اولیای دم میگویند

اولیای دم اصطلاح حقوقی است که به نزدیک‌ترین بستگان یک شخص کشته‌شده به واسطه جنایت اطلاق می‌شود و در قوانین مختلف به‌خصوص در کشورهایی با قوانین اسلامی، از جایگاه حقوقی مشخصی برخوردار هستند. به این معنا که این دسته از افراد، معمولاً شامل والدین، فرزندان و همسر کشته‌شده، حق دارند در مواجهه با بزهکار و تعیین جزای وی دخالت کنند، که این امر می‌تواند شامل درخواست قصاص (کیفر متناسب با جرم انجام شده) یا دریافت دیه (جبران مالی) باشد.

از نظر شرعی و اجتماعی، وجود اولیاء دم بیانگر حمایت خانوادگی و ساختارهای قبیله‌ای است که در کشورهای مختلف به ویژه جوامع اسلامی دارای اهمیت معنوی و اجتماعی فراوانی است. این مفهوم به ما نشان می‌دهد که پیامدهای یک جرم، تنها به شخص قربانی منحصر نمی‌شود، بلکه بر جامعه و خانواده وی نیز تأثیراتی گسترده دارد و شناخت حقوق اولیای دم به ما کمک می‌کند تا درک کنیم چگونه با وقوع جنایات، اقدامات قانونی و جبران‌های مرتبط با آن‌ها مدیریت می‌شوند.

اولیاء دم به ترتیب

پدر در راس اولیاء دم قرار دارد و حق قصاص یا دریافت دیه را به طور کامل دارد. در صورت جنون یا غیبت پدر، حق قصاص به عهده جانشین قانونی او خواهد بود. اگر پدر در قید حیات باشد، اما به دلیل بیماری یا نقص عضو، قادر به قصاص نباشد، مادر حق قصاص یا دریافت دیه را خواهد داشت.

در صورت فوت پدر یا عدم رضایت او، مادر ولی دم محسوب می‌شود و حق قصاص یا دریافت دیه را دارد. در صورت فوت پدر و مادر یا عدم رضایت آنها، فرزندان مقتول ولی دم محسوب می‌شوند. اولویت با فرزندان پسر است و در صورت نبود آنها، دختران حق قصاص یا دریافت دیه را دارند. در صورت نابالغ بودن فرزندان، ولی قهری آنها (پدر یا جد پدری) حق قصاص یا دریافت دیه را از جانب آنها خواهد داشت.

در صورت فوت یکی از فرزندان، سهم او از قصاص یا دیه به فرزندان او می‌رسد. در صورت فوت پدر، مادر و فرزندان، اجداد پدری و مادری به ترتیب طبقات ارث، اولیا دم محسوب می‌شوند. اجداد پدری در طبقه اول و اجداد مادری در طبقه دوم قرار دارند. در هر طبقه، نزدیکترین جد به مقتول اولویت دارد.

در صورت فوت تمام طبقات قبلی، برادران و خواهران تنی و هم‌خون ولی دم محسوب می‌شوند. برادران تنی در اولویت هستند و در صورت نبود آن‌ها، خواهران تنی و سپس برادران و خواهران هم‌خون حق قصاص یا دریافت دیه را خواهند داشت. در صورت فوت یکی از برادران یا خواهران، سهم او از قصاص یا دیه به فرزندان او می‌رسد. در صورت فوت تمام طبقات قبلی، عموها، دایی‌ها، خاله‌ها و عمه‌ها به ترتیب طبقات ارث، اولیاء دم محسوب می‌شوند. عمو و دایی در طبقه اول و خاله و عمه در طبقه دوم قرار دارند. در هر طبقه، نزدیکترین خویشاوند به مقتول اولویت دارد.

آیا مادر اولیای دم محسوب میشود؟

مادر جزو اولیاء دم محسوب می‌شود، در قانون مجازات اسلامی ایران، اولیای دم به کسانی گفته می‌شود که حق قصاص قاتل را دارند. طبق ماده 351 این قانون، "ولی دم، همان ورثه مقتول است به‌جز زوج یا زوجه او که حق قصاص ندارد." از آنجایی که مادر جزو وراث محسوب می‌شود، لذا حق قصاص را نیز دارد.

البته اولویت در قصاص با پدر مقتول است و در صورت فوت یا انصراف پدر، مادر می‌تواند قصاص را اجرا کند. همچنین، در صورتی که قاتل پدر و مادر مقتول را به قتل برساند، اولیاء دم بعدی، فرزندان مقتول هستند. نکته قابل توجه این است که اولیای دم می‌توانند به جای قصاص، دیه دریافت کنند یا قاتل را ببخشند.

در خصوص مادر، این موضوع اهمیت دارد که اگر فرزندش را به قتل برساند، قصاص نمی‌شود و به جای آن به حبس ابد محکوم می‌شود. در نهایت، لازم به ذکر است که قوانین مربوط به اولیای دم و قصاص در اسلام و فقه شیعه ریشه دارد و در قانون مجازات اسلامی ایران نیز به آن‌ها استناد شده است.

اولیای دم فرزند چه کسانی هستند

اولیای دم فرزند، ورثه او به ترتیب طبقات ارث در قانون مدنی هستند، به جز زوج یا زوجه که حق قصاص ندارند. طبق این قانون، اولیای دم به ترتیب زیر تعیین می‌شوند:

• طبقه اول
• پدر و مادر
• فرزندان (اعم از پسر و دختر)
• نوه‌ها (در صورت فوت فرزند)
• طبقه دوم:
• اجداد (پدربزرگ و مادربزرگ)
• برادران و خواهران
• فرزندان برادران و خواهران
• طبقه سوم
• عموها و دایی‌ها
• خاله‌ها و عمه‌ها
• فرزندان عموها، دایی‌ها، خاله‌ها و عمه‌ها

در هر طبقه، اگر فردی از آن طبقه زنده باشد، نوبت به طبقه بعد نمی‌رسد. اگر چند نفر در یک طبقه ولی دم باشند، هر کدام به طور مستقل حق قصاص یا گذشت دارند. اگر ولی دم محجور (صغیر یا مجنون) باشد، ولی قهری او (پدر یا جد پدری) می‌تواند با مصلحت محجور، قاتل را قصاص کند، گذشت کند یا دیه دریافت کند. در صورت عدم وجود ولی قهری برای محجور، مقام معظم رهبری به عنوان ولی دم او شناخته می‌شوند. سپس، با اجازه ایشان، رئیس قوه قضائیه اختیار امور مربوط به محجور را به دادستان‌های مربوطه تفویض می‌نماید.

ولی دم زن متاهل کیست

ولی دم زن متاهل، در درجه اول پدر او است . در صورت فوت پدر، پدر بزرگ پدری و در صورت فوت او، پسران زن به ترتیب سن، ولی دم محسوب می‌شوند. همسر زن متاهل، ولی دم او نیست، مگر در دو حالت استثنایی، قتل زن توسط شوهر، در این صورت، زن به عنوان اولیای دم شوهر خود محسوب می‌شود و می‌تواند قصاص، دیه یا گذشت کند.

 فوت شوهر و عدم وجود اولیای دم دیگر، در این شرایط، همسر زن ولی دم او محسوب می‌شود و حق قصاص، دیه یا گذشت را دارد. در صورت محجور بودن ولی دم، قیم او می‌تواند حق قصاص را اعمال کند. صغیر بودن ولی دم مانع از اعمال حق قصاص توسط او نمی‌شود، ولی تا زمان بلوغ او، ولی قهری او می‌تواند این حق را اعمال کند. در صورت تعدد اولیای دم، آنها در قصاص شریک هستند و می‌توانند به صورت مشترک یا جداگانه قصاص را اعمال کنند.

ولی دم مرد متاهل کیست

در قتل یک مرد متاهل، تعیین ولی دم برای پیگیری قصاص یا دریافت دیه از اهمیت بالایی برخوردار است. به طور کلی، ولی دم به ترتیب شامل پدر، فرزندان و در صورت عدم وجود فرزند، برادران و خواهران متوفی می‌شوند. برخلاف تصور رایج، همسر قربانی به طور مستقیم ولی دم محسوب نمی‌شود، اما در صورت داشتن فرزند از متوفی، می‌تواند به عنوان نماینده قانونی آنها در تصمیم‌گیری‌ها دخیل باشد.

نقش ولی دم در این شرایط بسیار حائز اهمیت است، چرا که ایشان حق انتخاب بین قصاص قاتل یا دریافت دیه را دارند. این تصمیم‌گیری علاوه بر جنبه‌های حقوقی، دارای ابعاد معنوی عمیقی نیز است. در فرهنگ اسلامی، خانواده یک متاهل حامی و تکیه‌گاه یکدیگر هستند و این وظیفه‌ خطیر را در پیوندی عمیق با هم به انجام می‌رسانند. بنابراین، تعیین اولیای دم در قتل یک مرد متاهل، موضوعی پیچیده و دارای ظرافت‌های قانونی و شرعی است که باید با دقت و با در نظر گرفتن تمام جوانب مورد بررسی قرار گیرد.

اولیای دم صغیر

اولیای دم در لغت به معنای نزدیکان و خویشاوندانِ مقتول هستند که حق قصاص قاتل را دارند. در مورد صغیر، به دلیل عدم بلوغ و ناتوانی در تصمیم‌گیری، اولیای دم او وظایف و اختیارات خاصی در خصوص قصاص قاتل دارند. در صورت زنده بودن پدر، او ولی دم اصلی صغیر محسوب می‌شود و حق قصاص قاتل را دارد.

در صورت فوت پدر، جد پدری (پدر پدر) ولی دم صغیر خواهد بود. در صورت فوت پدر و جد پدری، مادر ولی دم صغیر می‌شود. در صورت فوت پدر، جد پدری و مادر، اولویت با برادران و خواهران تنی صغیر به ترتیب سن (از بزرگ به کوچک) خواهد بود. در صورت عدم وجود افراد ذکر شده در بالا، نوبت به اجداد و خویشاوندان دیگر صغیر می‌رسد. اولیای دم صغیر می‌توانند برای پیگیری پرونده و درخواست قصاص، وکیل انتخاب کنند. در صورت اصرار اولیای دم صغیر بر قصاص، حکم قصاص توسط دادگاه اجرا خواهد شد.

جمع بندی

در پایان این مقاله، به طور خلاصه می‌توان گفت که اولیای دم کسانی هستند که حق قصاص قاتل را دارند. این حق به ترتیب به پدر و مادر، فرزندان، پدر بزرگ پدری، برادر و خواهر تنی و در نهایت عمو و عمه تعلق می‌گیرد. لازم به ذکر است که اولیای دم می‌توانند از حق قصاص خود گذشت کنند و در قبال آن دیه دریافت نمایند.

همچنین، اگر قاتل از اقوام سببی مقتول باشد، مانند شوهر یا زن، اولیای دم حق قصاص ندارند و فقط می‌توانند دیه دریافت کنند. در نهایت، تعیین اولیای دم در مواردی پیچیده می‌تواند چالش برانگیز باشد. در این شرایط، رجوع به قانون و مشورت با یک وکیل متخصص می‌تواند راهگشا باشد.